2024-03-29T08:44:48Z
https://fpq.bou.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4448
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
1396
10
شماره 29 - بهار 1396
بررسی آیه تطهیر در تفاسیر شیعه و سنی
فاطمه
حسینی
سوره احزاب سورهای مدنی است که حاوی آیات تاریخی ویژه حوادث صدر اسلام هست. این سوره دربردارنده آیاتی در مورد واقعه مهم جنگ احزاب، سنتهای تاریخی و همچنین آیه تطهیر است. آیه تطهیر از آیات محکم کلامالله مجید است که علاوه بر روایات فراوان شیعه، به گواهی احادیث بیشمار منقول از طریق اهل سنت نیز در شأن پنجتن آل عبا نازل شده است. هدف از این پژوهش بررسی نقاط افتراق شیعه و سنی درباره آیه تطهیر هست. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تطبیقی به دنبال پاسخ به این سؤال است که چه تفاوتها و شباهتهایی بین تفاسیر شیعی و سنی در ارتباط با آیه تطهیر وجود دارد؟ نتایج بهدستآمده نشان میدهد که در تفسیر بعضی از آیات، اختلافاتی وجود دارد ازجمله درباره آیه تطهیر که مفسران شیعه همچون طبرسی و علامه طباطبایی معتقد به عصمت اهلبیت هستند و این آیه را به اهلبیت نسبت میدهند ولی مفسران سنی معتقدند که این آیه در مورد زنان پیامبر نازلشده است.
2017
04
14
5
24
https://fpq.bou.ac.ir/article_65430_fa34aa456f98e5de28446c4090ae18fe.pdf
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
1396
10
شماره 29 - بهار 1396
بنیامیه و روایات وارده در ذم آنها
مرضیه
کاظمی
خاندانبنیامیه از قبیله قریش و در جد اعلای خود (عبد مناف) با بنیهاشم مشترکهستند. این خاندان با رسالت حضرت محمد9 مخالفت کردند و به حاشیه رانده شدند و در دوران پیامبر اسلام9، مقام و شوکت خود را از دست دادند اما با روی کار آمدن خلیفه سوم دوباره قدرت یافتند و در سال 41 ه.ق حکومت اموی توسط معاویه بنا نهاده شد و تا سال 132 ه.ق ادامه یافت. نوشتار حاضر به گزارش احادیثی میپردازد که پیامبر اعظم9 و پیشوایان معصوم: در آنها خواستار عدم پیروی مردم از بنیامیه شدند و خاندان بنیامیه ـ بهویژه معاویه ـ را مورد لعن و نفرین قرار دادند و مذمتهای گوناگونی (مانند خروج از ملت اسلام و معرفی معاویه بهعنوان اولین تغییردهنده سنت نبوی9) در مورد آنها بیان کردهاند.
2017
04
14
25
48
https://fpq.bou.ac.ir/article_65431_4dd862cc8535ad21cf3ec3f8a54dc5be.pdf
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
1396
10
شماره 29 - بهار 1396
بازخوانی سیره فرهنگی امام حسن مجتبی(ع) در کتب اربعه شیعه
محمد
کاوند
در کتب اربعه شیعه، ابعاد مختلفی از سیره امام مجتبی7 وبه ویژه بُعد فرهنگی انعکاس یافته است. برای بررسی این مطلب ابتدا به توضیح مفاهیمی از قبیل سیره، امام، کتب اربعه و شیعه پرداخته شده است، سپس کتب اربعه، مؤلفین آنها و میزان پردازش به سیره فرهنگی امام بررسی شده است و در ادامه سیره فرهنگی امام مجتبی7آمده است. این مقاله با بازخوانی روایات کتب اربعه به دنبال برداشتی صحیح و منطقی از سیره فرهنگی امام حسن7هست. نتایجی که به دست آمده نشان میدهد که هرچند محتوای کتب مذکور فقهی بوده و بیانگر احکام هستند، اما روایاتی در باب سیره فرهنگی امام مجتبی7وارد شده که به خوبی منش حضرت را نشان میدهد و یک الگوی زیبا از رفتار دینی، به نمایش میگذارد. نوع روش این پژوهش؛ توصیفی ـ تحلیلی است که ابتدا با استفاده از روش گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانهای از فیشهای تحقیقاتی مناسب استفاده شده و در نهایت سعی شد پژوهش مناسبی شکل گیرد.
مهمترین نتایج بهدستآمده عبارتاند از:
1. تصویرِ ارائهشده در کتب مذکور با تصویری که در کتب تاریخی و منابع اهل سنت مطرحشده بسیار متفاوت هستند. در منابع آنان به سراغ مباحث سیاسی و صلح با معاویه رفتهاند اما در کتب اربعه به سیره امام7 پرداخته و بُعد اخلاقی و فرهنگی را منعکس کردهاند.
2. نکته مهم این است که محتوای کتب اربعه حاصل تهذیب و جمعبندی اصول شانزدهگانه و اصول اربعمائه معروف است که عمده مطالب آنها در باب احکام فقهی و موعظه هست و لذا در مورد سیره اهلبیت: روایات کمتری دارا هستند.
3. با بررسیهایی که در کتب اربعه صورت گرفت مشخص شد که این کتب به سیره امام حسن7 پرداختهاند.
4. کتب اربعه بیشتر سیره فرهنگی امام مجتبی7 را منعکس کردهاند.
سیره
امام مجتبی(ع)
کتب اربعه
شیعه
سیره فرهنگی
2017
04
14
49
81
https://fpq.bou.ac.ir/article_65432_53a958c45a9ea67d4ae47e2d593b0e96.pdf
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
1396
10
شماره 29 - بهار 1396
بازنمایی تاریخ صدر اسلام در وصیتنامههای شهدای دفاع مقدس استان قم
خدیجه
قاضی خانی
شهدا نسل اول انقلاب اسلامی ایران هستند که با خون سرخرنگ خود در جهت پا گرفتن انقلاب نوپای اسلامی جانفشانیها کردند. بیشک ارائۀ تفکرات، خطمشیها و رویکردهایشان میتواند این انقلاب را تا رسیدن به مقصد نهایی و سپردن آن به دست صاحب اصلی جهان حضرت ولیعصرعجلالله تعالی فرجه الشریف بیمه سازد؛ ازاینرو نیاز است اندیشهها و دغدغههای آنان را شناخت و به جامعۀ امروز عرضه کرد تا آنان نیز در همان مسیری قدم گذارند که قبل از ایشان، فرزندان خلف این سرزمین قدم گذاشتهاند. در اینجا این سؤال مطرح است که آیا شهدا با تاریخ صدر اسلام آشنایی داشتهاند یا خیر؟
روش تحقیق این پژوهش، روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و برای پردازش اطلاعات و دستهبندی آن از نرمافزار maxqda استفادهشده است. یافتههای تحقیق نشان میدهد تاریخ صدر اسلام بازتابی خاص در وصیتنامههای شهدا داشته است و از آن بهرهها بردهاند و دیگران را نیز به بهره گرفتن از آن سفارش کردهاند. از این میان عصر سیدالشهدا7 بیشترین بازنمایی را داشته است.
تاریخ
صدر اسلام
وصیتنامه
شهدا
انقلاب اسلامی
2017
04
14
83
99
https://fpq.bou.ac.ir/article_65433_2bb37e81a582a1215d7042839122951f.pdf
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
1396
10
شماره 29 - بهار 1396
بررسی نقش گروههای بانفوذ در مدینه (61 تا 132 هجری)
فاطمه
ایزدپناه
سالهای زیادی از تاریخ صدر اسلام میگذرد، اما تحقیق، تفکر و بررسی وقایع و تغییرات و تحولات سیاسی - اجتماعی آن دوره چشماندازهای مفیدی را در برابر دیدگان میگشاید. بنابراین تحقیق در این موارد تاریخی و در جوانب متعدد و قرار دادن آن در دسترس دیگران امری لازم و ضروری به نظر میرسد. بازنگری تاریخی شهر مدینه به جهت بار ارزشی آن و پیوستگی با سرنوشت جامعه و به دلیل تأثیرگذاری در گزینش شیوههای بهتر زندگی در حال و آینده درخور توجه است، بااینوجود این بازنگریها در عرصه تجربیات انسانهایی که درگذشته زندگی میکردند و این اندوختههای بشر مثل یک گنج تاریخی میتواند جامعۀ ایرانی – اسلامی را در برابر فرهنگ بیگانه حفظ نماید و به افزایش زمینههای تفاهم و همزیستی کمک کند. شهر مدینه به دلیل دارا بودن آبوهوای خوب و موقعیت زیارتی و اجتماعی خاص، همیشه موردتوجه بوده است. این نوشتار با بررسی گروههای بانفوذ در مدینه در فاصله زمانی سالهای 61 تا 132 هجری است که با سپری شدن روزگار حکومت خلفای راشدین، حکومت به خلفای بنیامیه رسید و آنان باعث تغییرات فراوانی در جهان اسلام بهویژه شهر مدینه شدند. برادری، تقوا و پرهیزگاری که از مقررات دین اسلام است به علت خودخواهی و تعصبات بیجای حکمرانان بنیامیه، جای خود را به ظلم، ستم، آزار و تحقیر داد.
به جهت اهمیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و حضور سرشناسترین افراد و جریانات گوناگون شهر مدینه آبستن وقایع گوناگونی شد و هرکدام از آنها تأثیر بسزایی از خود بر جا گذاشت. بعد از وقایع تلخ عاشورا که اهلبیت پیامبر خدا توسط حکومت بنیامیه به شهادت رسیدند و اهلبیت رسولالله(ص) با وضع بسیار فجیعی به اسارت برده شدند و درنهایت به وارد مدینه شدند، حضور این خاندان در مدینه و تعاملات آنان با مردم ازیکطرف و با حکومت از سوی دیگر وضعیت، جدیدی را به وجود آورد. تسلط بنیامیه بر مناصب و سیاستهای خاص آنان در ارتباط با شیعیان و امامان شیعه و با مردم مدینه، مجموعهای از وقایع را دامن زد. این تحقیق با استفاده از منابع کتابخانهای و روش توصیفی - تحلیلی در پی بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و علمی مدینه پس از واقعه عاشورا تا سقوط بنیامیه است.
مدینه
اهلبیت
شیعیان
فقها
تابعین
آل زبیر
2017
04
14
101
121
https://fpq.bou.ac.ir/article_65434_0715ae2d32b287b16ba3c127050c6e00.pdf
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
1396
10
شماره 29 - بهار 1396
راهبرد حکومت ممالیک در قبال تشیع
نسرین
رهبری
تشیع در مصر با حکومت فاطمیان گسترش یافت و در دوران 250 ساله حکومت آنان همواره بهعنوان دین رسمی این سرزمین شناخته میشد. با انحلال حکومت فاطمیان توسط ایوبیان و روی کار آمدن صلاحالدین ایوبی، دوران جدیدی از تحولات در مورد مذهب شیعه آغاز گردید. سیاستهای خشن به کار گرفتهشده در مورد شیعیان توسط ایوبیان، راه را برای غلبه مذاهب اهل سنت در مصر بازنمود. در ادامه، بردگان ترک نژادی که در دستگاه ایوبی بودند، راه اسلاف خود را ادامه دادند. این مقاله در پی این سؤال است که راهبرد حکومت ممالیک در قبال شیعیان چگونه بود؟ و به بررسی راهبردهای دولت ممالیک پرداخته است. این حکومتها توانستند با اتخاذ راهبرد حذف مذهب شیعه بهعنوان یکی از مذاهب رسمی و جایگزینی مذاهب اربعه و ممنوعیت اجرای حدود شیعی و سیاست قتل و تهدید به اهداف خود برسند تا جایی که در ممالک تحت نفوذ آنها که درگذشته شیعیان فراوانی زندگی میکردند شمارکمی بر مذهب سابق باقی ماندند و شیعیان در محدودیت کامل قرار گرفتند.
ممالیک
تشیع
مذاهب چهارگانه
مصر
شام
مدینه
2017
04
14
123
139
https://fpq.bou.ac.ir/article_65435_879fa2025af00ed8c3ee4174cdbe58d8.pdf
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
1396
10
شماره 29 - بهار 1396
بسترهای سیاسی، اجتماعی نگارش ناسخ التواریخ
مریم
حیدری
محمدتقی خان لسانالملک سپهر از مورخان دربار قاجار بود کهباتسلطبهزبانعربیوعلومومعارفاسلامیموفقشدکتاب ارزشمند وپربرگ «ناسخ التواریخ»را نگارش نماید. این کتاب در تاریخ عمومی عالم و با تاریخ قاجاریه در نه جلد است. مؤلف از سال ۱۲۵۸ ه.ق به دستور محمدشاه قاجار و تشویق حاجی میرزا آقاسی مأمور تألیف آن شد. کتاب اول را ظرف مدت پنج سال در دو جلد تدوین کرد و به سال ۱۲۶۳ هـ. ق به پایان برد. وی در عهد ناصری تألیف تاریخ قاجاریه را شروع کرد و در سال ۱۲۷۴ هـ. ق آن را به انجام رسانید. بخش تاریخ قاجاریۀ ناسخ التواریخ کتاب مستقلی است که از تأسیس حکومت قاجار تا وقایع ده سال اول سلطنت ناصرالدینشاه را در برمیگیرد. در این راستا مقاله حاضر به بررسی «بسترهای سیاسی، اجتماعی نگارش ناسخ التواریخ» میپردازد. این مقاله کوششی است برای پاسخ به این سؤال که فضای حاکم در جامعه چه تأثیری در نگارش ناسخ التواریخ داشته است؟ در جامعه عصر قاجار، دولت و دربار دو رکن تفکیکناپذیر بودند. در این دوره حدود دربار و دیوان مشخص نبود و بین مشاغل دیوانی و درباری مرز معینی وجود نداشت، همه نوکران شاه محسوب میشدند. درواقع شکل حکومتی ایران، استبدادی و آمرانه بود و این استبداد و آمریت تا پایینترین سطوح دولت امتداد و بازتاب داشت. این منظر سبب شده است تا سپهر تاریخ را تنها در مدح و ستایش سلطان و صاحبان قدرت و پذیرش بیچونوچرای قدرت آنان بداند و متأثر از این بینش، آثار او وقایعنگاری صرف سیاسی – نظامی باشد که اجتماع و مردم در آن بازتابی ندارد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و گردآوری اطلاعات از طریق فیشبرداری صورت گرفته است.
ناسخ التواریخ
لسانالملک سپهر
دربار قاجار
نظام حکومتی
تشکیلات اداری
حکومت استبدادی
پادشاه
2017
04
14
141
165
https://fpq.bou.ac.ir/article_65436_39dd6d32e0fc6e3cb29ee91e7962dcb1.pdf