دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
7
شماره 17 - بهار 93
2016
03
20
بررسی تطبیقی علیّت در حکمت صدرایی و رئالیسم انتقادی
3
30
FA
چکیده
اصل علیت به عنوان یک اصل کلی و بنیاد همۀ مباحث علمی خصوصاً مستند همه علومی که درباره احکام موضوعات حقیقی بحث میکنند، مورد توجه همه مکاتب فلسفی بوده است از این جهت مقاله پیش رو با عنوان "بررسی مقایسهای علیت از دیدگاه رئالیسم انتقادی و حکمت صدرایی" علیت را از دو دیدگاه حکمت متعالیه به عنوان میراث فلسفی فعال جهان اسلام و رئالیسم انتقادی به عنوان یکی از رویکردهای مطرح در فلسفه علم و فلسفه علوم اجتماعی مورد توجه قرار داده است. در این تحقیق تلاش شده با تمرکز بر مباحث طرفین دربارۀ علیت، دیدگاه آنها در این باب استخراج گردد و در نهایت مورد مقایسه قرار گیرد. نوشتار حاضر بر این عقیده است که نفی صدفه و پذیرش اصل علیت به مثابۀ قانون حاکم بر هستی، نقد دیدگاه هیومی و کانتی در باب علیت، نقطۀ اشتراک دو دیدگاهمیباشد اما در اینکه آیا مفهوم «علیت» مفهومی فلسفی است یا ماهوی از یکدیگر جدامیشوند.
واژههای کلیدی: علیت,نیروی علّی,حکمت صدرایی,رئالیسم انتقادی
https://fpq.bou.ac.ir/article_22070.html
https://fpq.bou.ac.ir/article_22070_50b2880e96887ddc9144a3b11e4cccd4.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
7
شماره 17 - بهار 93
2016
03
20
جهانی شدن، فرهنگ مصرف، رویکرد اسلامی
31
48
FA
انسانها با توجه به خصوصیت اجتماعی خود، همواره در پی تلاش برای ایجاد دنیایی با روابط گسترده بودهاند. مصداق بارز این امر اوج گرفتن بحثی به نام جهانی شدن است. در جهانی شدن مرزهای جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی به تدریج محو میشوند و جهان به نوعی همگونی اجتناب ناپذیر میرسد. برای ایجاد این همگونی لازم است شاخصههای زندگی اجتماعی اعم از اقتصاد، سیاست و فرهنگ دگرگون شده و در یک راستا قرار گیرند تا با ایجاد یک سبک زندگی مشابه، به استانداردهای تعیین شده در سطح جهانی دست یافت.هرچند به عقیده بسیاری از اندیشمندان، جهانی شدن رویکردی اقتصادی دارد؛ اما بحث فرهنگ و به خصوص فرهنگ مصرف از آن جهت که میتواند زمینه جهانی شدن اقتصاد را فراهم کند، از اهمیت ویژهای برخوردار است. آنچه در این مقاله بررسی کردهایم جایگاه فرهنگ مصرف در جامعهی جهانی شده، و مقایسه آن با رویکرد اسلامی است. ایجاد فرهنگ مصرفگرایی جهانی سبب میشود چرخه اقتصاد جهانی به گردش درآید.شرکتهای چند ملیتی و فعالان اقتصاد جهانی از عاملان اصلی ایجاد چنین فرهنگی هستند و براساس آن جامعه مصرفی را شکل دادهاند. این جامعه که با مبانی کاملا سکولار پیریزی شده است، خود دارای ویژگیهایی است که سبب تداوم مصرف میشود. در این جامعه، مصرف، هدف زندگی و هویت بخش است. انسان برای مصرف کنندگی تربیت میشود و آنچنان در این مصرف غوطهور میشود که برخی آن را به سان یک بیماری انگاشته و سندروم مصرف کننده نامیدهاند.
در رویکرد اسلامی هرچند نگاه جهانی به جامعه بشری بسیار مهم است؛ اما مبانی اسلامی تفاوت زیادی با مبانی سکولار دارد و در نتیجه فرهنگ اسلامی نیز متفاوت خواهد بود. در فرهنگ اسلام، مالکیت اصلی از آن خداوند است. مصرف نه تنها هدف زندگی نیست بلکه باید براساس اصول اسلامی و اعتدال اقتصادی صورت بگیرد. میزان مصرف و نوع مصرف، در اسلام مهم و تعیین شده هستند. در نهایت میتوان گفت جهانی شدن از اهداف اسلام است و برای جامعه جهانی خود نیز برنامه دارد از جمله برنامههای اقتصادی؛ اما جامعه مصرفی کنونی چندان با مبانی و دستورات اسلامی سازگار نیست.
واژههای کلیدی: جهانی شدن,مصرف,فرهنگ,اسلام
https://fpq.bou.ac.ir/article_22071.html
https://fpq.bou.ac.ir/article_22071_2066be329d220e92c589582adc40a347.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
7
شماره 17 - بهار 93
2016
03
20
مروری بر نظریه فرهنگ مکتب فرانکفورت
49
72
FA
چکیده
نظریه فرهنگ را میتوان به منزله ادبیاتی دانست که در پی توضیح ماهیت فرهنگ و تبعات آن برای زندگی اجتماعی است. از نظریههایی که پیرامون فرهنگ بیان شده، در مطالعات آکادمیک استفاده فراوانی می شود. نظریه فرهنگ میکوشد تا مسائل و عواملی را که به نوعی در ارتباط با فرهنگ بوده و در فرهنگ جریان دارند، به روشنی مشاهده کنیم؛ به تعبیر دیگر، نظریه فرهنگ چارچوبی است که موضوعات فرهنگی در آن به نظم آورده میشوند وسعی میکند بین عناصر و اجزا فرهنگ رابطه برقرار کند.نظریه فرهنگ با تعریف و ترسیم فرهنگ مطلوب، به اندیشمندان کمک میکند تا فرهنگ موجود در بسیاری از جوامع سرمایه داری را مورد نقد قرار دهند. نظریه فرهنگ مکتب فرانکفورت با تحلیل انتقادی صنعت فرهنگ به دنبال تبیین و ارزیابی فرهنگ تودهای است تا از این رهگذر بتواند فرهنگ والا و متعالیِ شکوفا کننده عقلانیت راستین را به انسانها معرفی کند.
واژههای کلیدی: نظریه انتقادی,نظریه فرهنگ مکتب فرانکفورت,مکتب فرانکفورت,صنعت فرهنگ,فرهنگ تودهای,سلطه,صنعت آگاهی,جامعه تودهای
https://fpq.bou.ac.ir/article_22072.html
https://fpq.bou.ac.ir/article_22072_0eb1af70e02b37720f419803039788b9.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
7
شماره 17 - بهار 93
2016
03
20
بایستههای مبلّغین برای تبلیغ دین در اینترنت
73
98
FA
چکیده
در طول تاریخ اسلام در هر عصری، از نظامهای ارتباطی خاصی برای تبلیغ دین استفاده شده است. این امر از انعطافپذیر بودن روشهای تبلیغ دین سرچشمه میگیرد. بعد از ادغام فناوریهای ماهواره با رایانه و تلویزیون بدیلهایی برای نظامهای ارتباطی قبلی پدید آمده و نظام جدید جانشین نظامهای قبلی شده است. در میان این نظامها اینترنت را باید بزرگترین سامانهای دانست که تاکنون به دست انسان طراحی، مهندسی و اجرا شده است. این سامانه شبکهای عظیم از میلیونها رایانه است که کاربران مختلف و اهداف متعددی دارد؛ ولی در نهایت به صورت یک شبکه جهانشمول، واحد و در مقیاس جهانی به هم متصل است. استفاده از این فضا برای تبلیغ دین نه تنها ممکن، بلکه ضروری است به دلیل اینکه هیچ زمانی در این اعصار مانند زمان حاضر امکان تبلیغ با این وسعت و این امکانات نبوده است.
در این پژوهش نگارنده با مفروض گرفتن عدم محدودیت دین برای استفاده از فنآوریهای نو مانند اینترنت برای تبلیغ دین، و به مثابه مسیر بودن و نگاه توسعهای نهاد دین به اینترنت برای تبلیغ دینی، طی مصاحبه ژرف با عدهای مبلّغین و مدیران فضاهای دینی اینترنت و بررسی اسنادی، به بررسی بایستههای تبلیغ دینی در فضای مجازی برای مبلّغین، پرداخته است و در نهایت تأسیس شورای تبلیغ دینی مجازی کشور را برای تبلیغ دین در اینترنت پیشنهاد میکند.
برای تحلیل اطلاعات مصاحبهها، از روش تحلیل مضمون استفاده شده است. تحلیل مضمون، روشی برای شناخت، تحلیل و پردازش الگوهای موجود در دادههای کیفی است. این روش با مطالعه مصاحبه ها، کدگذاری عبارتها، استخراج مضمونها، تهیه شبکه مضامین و در نهایت مرتبط کردن نتایج تحلیل مضامین با سؤالات تحقیق انجام میشود.
واژههای کلیدی: اینترنت,تبلیغ دین,فرصتهای تبلیغ دین,چالشهای تبلیغ دین,راهکارهای تبلیغ دینی
https://fpq.bou.ac.ir/article_22073.html
https://fpq.bou.ac.ir/article_22073_06175613db5cbdb5484f7cddd1fece72.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
7
شماره 17 - بهار 93
2016
03
20
بازنمایی عفاف در ارتباطات زن و مرد مطالعه انتقادی فیلم سینمایی سعادتآباد
99
134
FA
چکیده<br /> نوع روابط زن و مرد و مرزبندی در تعاملات این دو جنس، در روح و روان فرد، استحکام خانواده و رشد و پیشرفت جامعه نقش تعیینکنندهای دارد. با این پیشفرض، اگر رسانه تاثیرگذاری چون سینما، بر خلاف دین و فطرت، به پایهگذاری اخلاق جنسی خاصی در جامعه مبادرت ورزد که حریمهای میان زن و مرد شکسته شود، اثر مخربی بر تفکر و رفتار مخاطب خواهد گذاشت که به سادگی جبرانپذیر نیست.سوال اصلی این مقاله این است که فیلم سینمایی «سعادتآباد»، روابط میان زن و مرد را چگونه بازنمایی کرده و این بازنمایی تا چه حد با ملاکهای ارتباط عفیفانه در اسلام، منطبق است. برای این هدف، با نگاهی جامع به آیات و روایات، مولفههای روابط عفیفانه را استخراج کرده و سپس با تحلیل نشانهشناختی فیلم سینمایی «سعادتآباد» که یکی از تولیدات فکری دهه نود سینمای ایران محسوب میشود، نوع بازنمایی این فیلم از روابط میان دو جنس و میزان انطباق یا فاصله آن با آموزههای اسلامیدر زمینه روابط زن و مرد نامحرم را از طریق تحلیل رمزگان جانفیسکبررسی میشود.<br /> <br />
واژههای کلیدی: عفاف,بازنمایی,ارتباطات,سینما,سعادتآباد
https://fpq.bou.ac.ir/article_22074.html
https://fpq.bou.ac.ir/article_22074_f4b137558065a80bc66acdb893e84a17.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
7
شماره 17 - بهار 93
2016
03
20
بررسی خوانش مخاطبان از برنامههای گفتگو محور مذهبی تلویزیون (مطالعه موردی: دبیرستانهای دخترانه شهرستان قم)
135
164
FA
چکیده
انتشار معارف و آموزههای دینی، پیش از انقلاب، در ایران، تنها از طریق رسانههای سنتی و منابر صورت میگرفته است. پس از انقلاب، رسانههای جدید مانند رادیو و تلویزیون، جایگاه مهمی در ترویج و نشر معارف دین بر عهده گرفتند. یکی از انواع برنامههایی که در طی این سالها در سیما تولید شده است؛ برنامههای گفتگومحور مذهبی است. تحقیق حاضر در پی فقر منابع مکتوب در این زمینه، پیریزی شده است و برآن است تا از منظر مخاطب، نگاهی به این برنامهها بیندازد. این گفتگوها بر پایهی تعداد مجری و کارشناس در برنامه، قالبهای متفاوتی به خود میگیرد. سه برنامه گفتگومحور مذهبی،تحت سه قالب «گفتگوی دو نفره»،«میزگرد» و «بحث» از سه کانال متفاوت تلویزیونی، برای دختران دبیرستانی شهر قم نمایش داده شد. دادههای پژوهش با تکنیک مصاحبهی گروههای کانونی، گردآوری و از روش تحلیل مضمون تجزیه و تحلیل شدهاند. مضمون اصلی(ویژگیهای قالب گفتگوی مذهبی در تلویزیون)، شامل شش مضمون فرعی: تعداد مجری و کارشناس، موضوعات برنامههای گفتگومحور مذهبی، تواناییهای مجری، ویژگیهای ظاهری مجری، ویژگیهای میهمان، و عادات تماشا در مخاطبین این برنامهها میشود. در نتیجه، نمونه موردنظر،قالب گفتگوی دو نفره را بیش از دو قالب دیگر پسندیدند. بهعلاوه تسلط، توانایی و ظاهر مجری، فن بیان و سخنوری میهمان و موضوع برنامه نیز تاثیر زیادی بر جلب این مخاطبان به برنامه دارد. در نهایت میتوان با الگوبرداری از برنامه سمت خدا به عنوان نمونهای موفق در میان گفتگوهای مذهبی تلویزیون که با استقبال در میان این گروه سنی(دبیرستانیها) مواجه شده است، در رشد و ارتقای برنامههای گفتگومحور مذهبی کوشید.
واژههای کلیدی: تلویزیون,گفتگوی مذهبی,برنامه دینی,گونههای تلویزیونی,گروههای کانونی
https://fpq.bou.ac.ir/article_22075.html
https://fpq.bou.ac.ir/article_22075_f365bca5f8c05ff9415896679a134335.pdf
دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
فصلنامه علمی تخصصی فرهنگ پژوهش
7
شماره 17 - بهار 93
2016
03
20
مولفههای جامعهپذیری حجاب مطالعه موردی دانشآموزان دبیرستانی شهر قم
165
195
FA
چکیده
حجاب قرآنی دارای ابعاد سهگانه(پوششی، رفتاری و گفتاری) است که در مجموع میتواند پیامدها و آثار مهمی چون امنیت و آرامش فردی و اجتماعی را در پی داشته باشد. از آنجا که نوع رفتارهای انسانی بر نگرشها و دیدگاههای آنهامبتنی است، بررسی نگرش دختران دبیرستانی و تحلیل فرایند شکلگیری نگرشها و عوامل موثر بر آن، مسئولان فرهنگی کشور را جهت بسترسازیهای مناسب و آگاهیبخشی و نهادینه کردن این هنجار اجتماعی یاری میرساند.
سوال اصلی مقاله حاضر این است که عوامل اصلی تاثیرگذار بر هماهنگی یا ناهماهنگی نگرش دانشآموزان دختر دبیرستانهای قم با الگوی مطلوب درباره حجاب چیست؟درپاسخ به این سوال بنابر نظر محققان اجتماعی، خانواده، مدرسه، دوستان و رسانه را از نهادهای موثر در جامعهپذیری افراد و پذیرش ارزشها و هنجارهای اجتماعی تلقی شده و فرضیههای مختلفی مطرح گردید که متغیرهای مستقل آنهاشامل: پوشش مادر، اهتمام والدین به نحوه پوشش دختران، هماهنگی والدین در نوع پوشش دختران، پوشش دوستان، پوشش دبیران مدرسه، محتوای کتب درسی در ارتباط با حجاب، و نحوه ارتباط و تعامل دبیران و مسئولین مدرسه با دانشآموزان در رابطه با حجاب آنها، میزان و نوع استفاده رسانهای (تلویزیون، اینترنت، ماهواره)میباشد.جمعآوری اطلاعات مورد نیاز، صرف نظر از ادبیات و مبانی نظری تحقیق که به روش کتابخانهای و با استفاده از آثار و تحقیقات مشابه در این زمینه بوده است عمدتا به روش میدانی و با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته صورت گرفته فرضیههای تحقیق با استفاده از فنون آماری و بر اساس پرسشنامه طراحی شده و نرم افزارspss16مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و بر اساس نتایج به دست آمده بیش از 60 درصد دانشآموزان به حجاب نگرش مثبت دارند و نگرش دانشآموزان به حجاب با نگرش مطلوب دینی تفاوت زیادی ندارد. در بین فرضیات مطرح شده، پوشش مادر، اهتمام والدین به پوشش دختران، تقید دبیران به حجاب، میزان ترغیب محتوای کتب درسی رابطه مستقیم و مثبت وجود دارد. استفاده از ماهواره رابطه مستقیم و منفی با نگرش مثبت به حجاب دارد.دو متغیر پوشش دوستان و استفاده از اینترنت رابطه معنادار با نگرش به حجاب دختران ندارند.
واژههای کلیدی: حجاب,نگرش,جامعهپذیری,عوامل جامعهپذیری
https://fpq.bou.ac.ir/article_22076.html
https://fpq.bou.ac.ir/article_22076_e58fbb1595b634aaed3f9bb31cef113e.pdf