علل و عوامل سرانجام شیخ فضل‌الله نوری

در این نوشتار سعی می‌شود تا قتل شیخ فضل‌الله نوری را به‌عنوان یک بحران بزرگ برای تاریخ معاصر ایران با توجه به چارچوب نیرو محور تحلیل و بررسی قرار بگیرد و فرضیه نگارنده این است که شکاف و اختلاف میان روحانیون و علما به‌عنوان یکی از چهار نیروی درگیر در مشروطیت بحران‌آفرینی کرد. ازآنجاکه تاریخ هر کشوری با توجه به وضعیت و اوضاع سیاسی و اجتماعی که منحصر به آن کشور است، مملو از حوادث و سرگذشت‌ها و اتفاقاتی است که بررسی و واکاوی آن‌ها و درنتیجه آگاهی پیدا کردن از علل و عوامل و چرایی و چگونگی آن‌ها می‌تواند نوعی بصیرت و توانایی تشخیص به افراد و نیروهای حاضر درصحنه سیاسی بدهد، به‌گونه‌ای که بتوانند انتخاب‌های صحیح و مناسبی را داشته باشند، بررسی تاریخ مشروطه ایران به‌ویژه نقطۀ افول و غروب و زوال مشروطه یعنی به دار آویخته شدن شیخ فضل‌الله نوری به‌عنوان یک چالش یا بحران اهمیت پیدا می‌کند، چراکه بررسی این حادثه از زوایا و جوانب مختلفی می‌تواند بازگوکننده خیلی از مسائل و مشکلاتی باشد که شاید هنوز هم درصحنه سیاسی، اجتماعی ایران و در میان نیروهای درگیر درصحنه سیاسی ایران وجود دارد. با توجه به شواهد تاریخی به نظر می‌رسد که هرچند نیروها و مؤلفه‌های مختلفی در جامعه آن روز فعال و صحنه‌گردان بودند ولی با توجه به دینی بودن جامعه آن روز و جایگاه روحانیت و مرجعیت در جامعه آن روز، اختلافِ میان مهم‌ترین مؤلفه و نیروی فعال آن روز یعنی روحانیت و مرجعیت که آن‌هم نتیجه تفرقه‌افکنی‌های جبهه مقابل به‌ویژه بیگانگان بود عامل اصلی این حادثه و اتفاق بود.