امکان شناخت خدا با علم حصولی عقلی از منظر آیات قرآن

عقل یک موهبت عظیم الهی است که در سایه‎ی آن انسان می‎تواند حقایق عالم را به درستی بشناسد. منطوق و مفهوم آیات قرآن و روایات در باب امکان شناخت عقلی خدا دو دسته‎اند؛ دسته‎ای که می‎گویند: انسان با ادراکات بشری‎اش نمی‎تواند خدا را بشناسد. دسته‎ی دیگر در نقطه‎ی کاملاً مقابل، انسان را به شناختن خدا و تفکر در این موضوع تشویق می‎کنند. از آن‎جا که انسان از قوای متعدد شناخت حصولی، برای دست‎یابی به انواع شناخت بهره‏مند است؛ در مورد شناخت خدا باید دید که آیا شناختن خدا با علوم حصولی ممکن است؛ شناخت حصولی عقلی از خدا به چه صورت است؟ و انسان به چه اندازه‎ای می‎تواند به این شناخت دست پیدا کند. برای پاسخ به این سؤالات باید بین انواع علم حصولی (شناخت حسیّ، وهمی، خیالی و عقلی) تفکیک قائل شد؛ انسان هر چه در وادی حسّ، وهم و خیال، برای شناخت خدا پیش برود، جز به یک صورت شرک‎آلود، موهوم و خیالیِ ساخته و پرداخته‎ی ذهن خودش نمی‎رسد؛ زیرا محدوده‎ی این ادراکات صرفاً امور محسوس است و خروجی‎شان نیز تنها صور محسوسه و معانی جزئیّه است. امّا با شناخت حصولی عقلی که نتیجه‎ی تدبّر در آیات و آثار الهی است، می‎توان با انتزاع از اوصاف کمالی انسان و تجرید آن‎ها از نواقص ممکنات، به یک معنای کلّی از اوصاف خدا رسید که هم مورد تأیید قرآن و روایات است و هم برای عموم مردم میسّر است. (البته تمام این مباحث با پیش‎فرض گرفتن استحاله‎ی اکتناه به ذات و صفات الهی است).